Vorig jaar nog zei burgemeester Eberhard van der Laan dat Amsterdam al een tijdje met zijn ‘Derde Gouden Eeuw’ bezig is. Daarmee verwees hij naar twee eerdere periodes van voorspoed en succes in de geschiedenis van de hoofdstad. Natuurlijk had hij gelijk: economisch kan het niet beter, de stad is schoon en veilig – en mooi! Amsterdam is nu een magneet die z’n gelijke niet kent; hoewel de kosten van het levensonderhoud elke maand omhoog gaan, trekken we mensen uit het hele land aan en komen er ook veel expats wonen. En er komen heel veel toeristen.
De snelle veranderingen in het hier en nu hebben veel te maken met het verleden van onze prachtige havenstad. Om eens dieper in te gaan op de achtergronden van die ‘Derde Gouden Eeuw’, bieden wij u in samenwerking met het Stadsarchief een uitgebreid overzicht van de geschiedenis van Amsterdam. In tien lezingen behandelt historicus Dionijs de Hoog de tien belangrijkste jaren uit ons verleden – de tien jaren die d’r toe doen. Het zijn de jaren die Amsterdam hebben gemaakt tot wat het nu is: de meest dynamische stad van Nederland.
Zo ziet ons overzicht eruit:
College 1: 1275 – Het Tolprivilege
College 2: 1345 – Het Mirakel
College 3: 1578 – De Alteratie
College 4: 1662 – De Grachtengordel
College 5: 1808 – Stadhuis en Paleis
College 6: 1864 – Het Paleis voor Volksvlijt
College 7: 1941 – De Februaristaking
College 8: 1965 – Provo
College 9: 1975 – De Nieuwmarktrellen
College 10: 2018 – Migratie en toerisme
Deze collegereeks bestaat uit tien bijeenkomsten die steeds op zaterdag van 1 uur ’s middags tot half vier ’s middags worden gegeven in het Stadsarchief Amsterdam aan de Vijzelstraat 32. De cursus start op zaterdag 10 maart 2018 en eindigt op zaterdag 26 mei 2018. In verband met de meivakantie is er geen college op zaterdag 28 april en op zaterdag 5 mei.
Bij deze collegereeks ontvangt u naderhand een gratis digitale syllabus.
In het eerste college beginnen we met het tolprivilege. Daarmee ‘begint’ de geschiedenis van Amsterdam namelijk. We bespreken waarom niet de stadsrechten als beginpunt van het bestaan van Amsterdam zijn gekozen. Ook gaan we in op de bodemgesteldheid van Nederland en het belang van veenrivieren voor transport. De loop van de Amstel komt aan bod en de aanleg van de Dam. Daarbij kijken we naar het ontstaan van de middeleeuwse stad en naar de rol die Floris V speelt en niet te vergeten de bisschop van Utrecht, Gwijde van Henegouwen, die de stad z’n ‘echte’ stadsrechten geeft.
College 2:
Zaterdag 17 maart 2018
1345 – Het Mirakel
In het tweede college kijken we naar Amsterdam als religieuze stad. Amsterdam wil een vooraanstaande rol spelen als uitgesproken christelijke stad en dat lukt helemaal als zich een mirakel voordoet. De middeleeuwse binnenstad wordt volgebouwd met kloosters en de enige parochiekerk die we hebben, gewijd ter ere van schutspatroon Sint Nicolaas, voldoet niet langer. Er wordt een nieuwe kerk gebouwd die met de oude zal wedijveren. Pelgrims vanuit heel Europa komen naar Amsterdam – wat ook weer goed is voor de handel. Ook de Stille Omgang komt aan bod en het Begijnhof met z’n Begijnhofskapel als centrum van devotie.
College 3:
Zaterdag 24 maart 2018
1578 – De Alteratie; een koopmansstad kiest eieren voor z’n geld
In het derde college gaan we in op de rol van Amsterdam tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hoewel er in onze stad toen niet veel animo was om over te gaan tot het protestantisme, was er toch een hele goede reden om dat te doen – een zakelijke namelijk. Concurrerende steden in Holland waren wel overgegaan tot het protestantisme en dreigden voordelen te krijgen ten opzichte van Amsterdam om hun nieuwe loyaliteit. Om niet achterop te raken vindt er bij ons op 26 mei 1578 een fluwelen revolutie plaats: de katholieke stadsregering wordt afgezet.
College 4:
Zaterdag 31 maart 2018
1662 – De Grachtengordel en de Gouden Eeuw
Tijdens het vierde college behandelen we de aanleg van de grachtengordel tijdens de Gouden Eeuw. Al sinds 1525 groeit de bevolking van de steden in Holland gestaag en in de handel gaat het Amsterdam voor de wind. Die combinatie leidt aan het eind van de zestiende eeuw tot de ontwikkeling van een groots plan voor de uitbreiding van Amsterdam en in 1613 begint de aanleg van de grachtengordel. Het nuttige is hier met het aangename verenigd; bewust is nagedacht over de schoonheid van de stad èn over de economische functie. Niet lang nadat de grachtengordel is voltooid, bereikt Amsterdam een astronomisch hoog aantal inwoners. Het economisch wonder dat zich hier voltrekt, trekt niet alleen Hollanders naar de stad, maar arbeidskrachten vanuit heel Europa. Op een totaal van zo’n 850.000 bewoners in de noordelijke Nederlanden wonen er in 1675 ongeveer 200.000 in Amsterdam.
Het Stadsarchief heeft op een fantastische manier de aanleg van de grachtengordel tijdens de Gouden Eeuw in beeld gebracht. Kijk hier naar hun driedimensionale uitleg.
College 5:
Zaterdag 7 april 2018
1808 – Stadhuis en Paleis; symbool van macht
Tijdens de Gouden Eeuw wordt in 1648 de Vrede van Münster gesloten. Zo komt een einde aan wat later de Tachtigjarige Oorlog zal worden genoemd. De blijdschap over die vrede leidt tot de bouw van een nieuw en bijzonder stadhuis op de Dam. In het vijfde college kijken we hoe het stadhuis de trots wordt van een stadstaat die de wereld aanvoert. Als anderhalve eeuw later met de climax van de Verlichting de Fransen binnenvallen in Nederland, zien ook zij het belang van Amsterdam. Den Haag blijft aanvankelijk het belangrijkste bestuurscentrum, maar dat verandert als onze republiek in 1806 een koninkrijk wordt – het Koninkrijk Holland. Hoewel de nieuwe koning Lodewijk Napoleon aanvankelijk van Den Haag zijn residentie maakt, besluit hij in 1808 naar Amsterdam te verhuizen en neemt hij zijn intrek in het stadhuis. Dat zal voortaan zijn en ook ons Paleis zijn en Amsterdam wordt daarmee hoofdstad van onze nieuwe en verlichte natiestaat.
College 6:
Zaterdag 14 april 2018
1864 – Het Paleis voor Volksvlijt en de Tweede Gouden Eeuw
De industrialisering in Nederland brengt tussen 1800 en 1900 zoveel goeds voor de hoofdstad, dat er wel wordt gesproken van een ‘Tweede Gouden Eeuw’. In dit zesde college bekijken we hoe het goud van die ‘Tweede Gouden Eeuw’ zichtbaar wordt met de bouw van het Paleis voor Volksvlijt. Dit uitzonderlijk grote en prachtige gebouw was het geesteskind van de man die de lagere sociale klassen heeft opgestuwd in de vaart der volkeren. Voor die man, Samuel Sarphati, betekende dat betere scholing, betere behuizing, betere zorg en betere voeding. Dat laatste realiseerde hij door een broodfabriek op te zetten die brood kon leveren voor 30% onder de gangbare prijs. Sarphati geloofde in de industrie – dáár lag de sleutel tot de verheffing van het Amsterdamse volk. In dit college komt ook de betekenis van de Nederlandse Handelsmaatschappij aan bod en dus de rol van die maatschappij bij de industrialisering van Nederland. Daarbij gaan we uitgebreid in op de komst van het hoofdkantoor van de N.H.M. naar Amsterdam in het jaar 1858 en het majestueuze nieuwe kantoor van de handelsmaatschappij dat in 1924 aan de Vijzelstraat wordt gebouwd. Dat doet vandaag de dag dienst als het onderkomen van het Stadsarchief.
Ook heeft het Stadsarchief de veranderingen tijdens de ‘Tweede Gouden Eeuw’ prachtig in beeld gebracht. Kijk hier naar hun driedimensionale uitleg.
College 7:
Zaterdag 21 april 2018
1941 – De Februaristaking
De meest traumatische periode in de Nederlandse geschiedenis breekt op 10 mei 1940 aan met de Tweede Wereldoorlog. Zeker in Amsterdam levert die periode een zwarte bladzijde in de stadsgeschiedenis op. Tijdens het zevende college kijken we naar de verzetsdaad die niemand meer vergeet: de Februaristaking. Nergens in bezet Europa heeft zich zo’n grote en openlijke vorm van verzet tegen het Nazi-regime voorgedaan. Dat maakt achteraf de herinnering aan de oorlog nog enigszins te verdragen. Vandaar uit beoordelen we de oorlog in Amsterdam en wat er op volgt: een heel snelle wederopbouw met hulp van het Marshall-plan. Het economisch wonder van Schiphol speelt daarbij een belangrijke rol.
Het Stadsarchief heeft de groei van Schiphol ook heel mooi en goed in beeld gebracht. Kijk hier naar hun driedimensionale uitleg.
College 8:
Zaterdag 12 mei 2018
1965 – Tegencultuur I: Provo
Met het verlies van het laatste stukje Nederlands-Indië in 1962, namelijk het moment waarop we Nieuw-Guinea kwijt raken, wordt Nederland helemaal op zichzelf terug geworpen. Het achtste college gaat over hoe Nederland van een wereldmacht met provinciale proporties wordt tot een provincie in een globaliserende wereld. Tijdens die omslag staat een nieuwe generatie op die zich verzet tegen de mores van een voorgaande generatie die verzuild was en verknocht aan ‘Ons-Indië’. Gewapend met de ontsloten kennis van wat er eigenlijk was gebeurd tijdens de oorlog blaast die generatie met provocaties en protesten de cultuur van het behoudende Nederland op. Tot op de dag van vandaag vormt een kleine groep Amsterdammers het gezicht van de tegencultuur uit die tijd. Zij voelden de tijdgeest perfect aan – hun naam was ‘Provo’.
College 9:
Zaterdag 19 mei 2018
1975 – Tegencultuur II: De Nieuwmarktrellen
In het negende college zien we hoe diezelfde generatie tien jaar later een effectief protest voert tegen de idealen van ‘cityvorming’, die al tientallen jaren eerder waren uitgedacht. In Amsterdam kennen die plannen een treurig dieptepunt met het plan van de Amerikaanse verkeerskundige David Jokinen. De emmer loopt over met de aanleg van de metrolijnen; die vereisen de sloop van een groot aantal goed bewoonbare panden in de Nieuwmarktbuurt. Bewoners en sympathiserende Amsterdammers verdedigen de panden tegen een overmacht aan politie. Ze verliezen de slag, maar winnen de oorlog: na de Nieuwmarktrellen en de sloop van de panden die werden verdedigd, ziet de gemeenteraad verder af van de bouw van nieuwe metrolijnen en wordt de Amsterdamse binnenstad gerespecteerd.
College 10:
Zaterdag 26 mei 2018
2018 – Migratie, toerisme en de Derde Gouden Eeuw
In het tiende en laatste college gaan we in op hoe er iets meer dan een decennium later toch voor een nieuwe metro wordt gekozen. Die komt er – mèt respect voor de binnenstad. Die komt er omdat Amsterdam blijft groeien. Er komen op het moment zo’n 15.000 Amsterdammers per jaar bij en in 2017 kenden we een hoogtepunt toen er in één jaar 38.000 nieuwe Amsterdammers bij kwamen. Dat zijn immigranten uit westerse en niet-westerse landen, die hier naartoe komen uit politieke overwegingen, maar ook uit economische. Als ze rijk zijn noemen we ze niet langer migranten, maar ‘expats’… ook voor die groep heeft Amsterdam veel te bieden. Zij komen naar Amsterdam om te werken, maar ook omdat het hier goed vertoeven is. Zo goed, dat onze vorige burgemeester Eberhard van der Laan erover zei dat er een ‘Derde Gouden Eeuw’ was aangebroken. Omdat je hier uit kunt gaan en omdat er hier veel ‘Cultuur’ met een hoofdletter ‘C’ is. Onder andere om die redenen komen er ook steeds meer toeristen naar Amsterdam. Omdat onze idyllische binnenstad z’n gelijke bijna niet kent en uitzonderlijk goed is geconserveerd. O ja – en dat had weer alles te maken met het verzet tegen sloopplannen om een metrolijn aan te kunnen leggen.
Deze collegereeks bestaat uit tien bijeenkomsten die steeds op zaterdag van 1 uur ‘s middags tot half vier ‘s middags worden gegeven in het Stadsarchief Amsterdam aan de Vijzelstraat 32. De cursus start op zaterdag 10 maart 2018 en eindigt op zaterdag 26 mei 2018. In verband met de meivakantie is er geen college op zaterdag 28 april en op zaterdag 5 mei.
Bij deze collegereeks ontvangt u naderhand een gratis digitale syllabus.
